فاطمه حیدری*; دریاچه های خوارزم و ارومیه دو دریاچه بزرگ جهان هستند که ذره ذره در چشمان اطرافیانشان ذوب شده اند. به راستی که اندیشه‌ای شد این دو لاکه رو به کے و نابودیہ؟
بذر بحران آب در حوضه دریای آرال در سال 1959 کاشته شد، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی آسیای مرکزی را به عنوان تامین کننده پنبه انتخاب کرد و 40 سال بعد، دریاچه خوارزم (آرال) به باتلاق نمک تبدیل شد. به از دست رفتن اراضی دریاچه، اطراف دریاچه به باتلاق نمک تبدیل شده و جان و سلامتی سه و نیم میلیون نفر از مجاورت دریاچه که مساحتی بالغ بر 900 هزار کیلومتر مربع و پنج جمهوری‌های آسیای مرکزی، از جمله قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تحت تأثیر قرار گرفتند.
انقلاب ها در کشورها با شعارهای گیرا ظاهر می شوند، گاهی با نظم جغرافیایی و محیطی یک کشور هماهنگ می شوند و گاه خسارات عجیبی در مناطق مختلف یک کشور به بار می آورند و اصولا مفاهیمی مانند خودکفایی، برابری و عدالت حمل می شود. توسط انقلاب ها اگر از شرایط مختلف زندگی، اقلیمی و فرهنگی بدون ملاحظه استفاده شود، مخالف توسعه پایدار و برنامه ریزی زیست محیطی است.
پیامدهای تفکر سوسیالیستی در شوروی سابق در حوزه دریای آرال. او فقط تولید انبوه پنبه را برای کارخانجات شوروی در نظر گرفت و به مدیریت منابع آبی در این منطقه بین آسیای خشک و نیمه خشک توجهی نکرد، حیات مایع از زمان های قدیم وجود نداشت.
ضرب المثلی می گوید هر قطره آب یک دانه طلاست. شهرداران بر مدیریت منابع آب نظارت داشتند و با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، امرار معاش می کردند، اما رهبران حزب در مسکو تصمیم گرفتند با شکست دادن قدرت شهرداران در منطقه، احساس مسئولیت نسبت به آب را سرکوب کنند. مصرف در سطح محلی و کشاورزان نیز بیهوده از آن استفاده می کنند. استفاده از آب را آموختند و آن را توسعه دادند. این روش به سر منطقه سر افتاد.
انحراف جریان آب ورودی به دریاچه ارومی، زیر آب بردن قسمت های بالای زمین و احتمالاً افزایش مفهوم خودکفایی؛ باعث نابودی دریاچه ارومانی و منطقه پررونق شده است.
اگرچه شواهد علمی، جغرافیایی و اقلیمی متعددی وجود دارد، اما ممکن است احیای دریاچه ارومیه غیرممکن یا دشوار باشد. بنابراین لازم است برنامه نویسان به زندگی مردم اطراف دریاچه علاقه مند شوند و از گسترش بیشتر نابسامانی های اقلیمی و زیست محیطی در مناطق اطراف دریاچه جلوگیری کنند و دریاچه ارومیه الگویی آموزشی برای مسئولان باشد. و برنامه نویسان در سطوح مختلف مدیریت و برنامه نویسی و توجه به واژه های برابری، عدالت، خودکفایی و توسعه باید در متون برنامه های بلند مدت و میان مدت تسریع و انقلابی شوند.
در مفهوم برنامه‌ریزی منطقه‌ای و منطقه‌ای، به معنای عمل به بخشنامه‌ها و فرمان‌های ناگهانی و مناسب برای افراد جامعه و در تریبون‌های سیاسی جایگاهی ندارد، بلکه تخریب‌کننده محیط‌زیست و حیات محلی است. و اکوسیستم های منطقه ای
مدیران کشور بزرگی مانند ایران با شرایط زیستی و اقلیمی متفاوت باید بدانند که توسعه تلفیقی یک مفهوم کلی است و توسعه با توجه به قابلیت ها و توانایی های اقلیم و زندگی در هر منطقه منحصر به فرد به ویژه آن منطقه است. گام به گام است
* کارشناس اقلیم و دکترای آب و هواشناسی
